تحلیلی پیرامون معماری منظر باغ - کاخهای تاریخی تغییر کاربری یافته؛ نمونه موردی: زندان قصر - تهران

باغ های تاریخی بخش مهمی از هویت تاریخی یک سرزمین هستند. در این میان باغ سازی ایرانی نیز با شاخصه ها و ویژگی های خاص خود همواره به عنوان یکی از شاخص ترین سبک های باغ سازی در میان الگوهای باغ سازی سرزمین های دیگر خود را مطرح کرده است. نگاه به عمده باغ های تاریخی ایران حکایت از آن دارد که نقش حاکمان از مهمترین عوامل شکل گیری باغ ها بوده و در بسیاری موارد به عنوان یک فضای تفرجی مورد استفاده قرار می گرفته اند. متناسب با این کاربرد باغ ها کوشک هایی نیز در نظر گرفته شده است. در پاره ای موارد این کوشک توسعه یافته و شکلی شبیه به کاخ یا قصر پیدا می کند و بر ویژگی حکومتی بودن باغ تاکید می کند. نمونه های بارز این تعریف از باغ ایرانی را در دوره قاجار به وضوح می توان مشاهده کرد. تحلیل تحولات تاریخی باغ های ایرانی نشان می دهد که پاره ای از این باغ ها در دوره های مختلف و بنا به مقتضیات زمان تغییر کاربری داده و عمدتا به کاربری های نامتناسبی همچون پادگان های نظامی، زندان و ... تبدیل گردیده اند. هر چند که در دوره معاصر نمی توان کاربری اولیه باغ را برای آن متصور شد ولی این فضاهای تغییر کاربری یافته می توانند با تبدیل به فضاهای جمعی کاربری متناسب با هویت اولیه باغ پیدا کرده و در عین حال با این وسیله در راه حفظ میراث فرهنگی گام برداشت. زندان قصر تهران نیز از جمله این باغ های تاریخی است که در ابتدا قصر فتحعلی شاه قاجار بوده و در زمان رضا شاه به زندان تبدیل شده و نه تنها کاربری اولیه خود را از دست داده بلکه پتانسیل های این فضا در دستیابی به یک فضای جمعی نادیده گرفته شده است. روش اصلی در انجام این تحقیق، روش توصیفی-تحلیلی است. البته باید گفت که متناسب با ماهیت هر بخش از روش های تحقیق تاریخی و مقایسه ای نیز بهره گیری شده است. مجموع داده های به دست آمده از تجزیه و تحلیل سایت زندان قصر، حوزه های فراگیر، ساختار کلی اجتماعی محدوده اطراف آن از یک سو و پتانسیل های طراحی درون محدوده زندان - که از منشا باغ تاریخی باقی مانده است- از سوی دیگر زمینه لازم برای طراحی یک فضای جمعی و تغییر کاربری مجموعه زندان را فراهم می آورد. این رساله با جمعبندی نتایج بدست آمده از مبانی نظری در این حوزه و ترکیب آن برآیندهای بدست آمده از شناخت و تحلیل وضع موجود با تعیین اهداف و راهبردهای طراحی به سمت برنامه ریزی فیزیکی و یک طرح پیشنهادی گام برمی دارد.